Fietsen langs de Rijn, van Emmerich naar Basel (2023)

Een reisje langs de Rijn maken is een van de oudste toeristische uitstapjes voor Nederlanders. De heuvels van het Zevengebergte en de kasteelruïnes op de rotsen langs de snelstromende rivier waren voor velen in de jaren vijftig en zestig het eerste echte buitenland dat ze te zien kregen. Nog altijd is de Rijn en het omringende landschap de moeite waard, en de rivier laat zich ook prima per fiets verkennen, dankzij uitstekende, bewegwijzerde fietsroutes langs de oevers. Deze route door Duitsland is verder een mooi alternatief voor de zwaardere Ardennen voor de vele fietsende pelgrims die op weg zijn naar Rome.

Van Emmerich naar Kalkar

We rijden vanuit Utrecht via Nijmegen en Millingen naar Emmerich, een afstand van ruim 100 km, grotendeels over rivierdijken. Na Nijmegen voert de route door de Ooijpolder en de Millingerwaard naar de Duitse grens, die we op een fietspad over de zomerdijk passeren. Na Emmerich gaat het richting Kalkar, waar we de nooit in gebruik genomen Schneller Brüter-kerncentrale passeren. Deze kweekreactor is inmiddels aan een tweede jeugd begonnen als pretpark, onder de naam Wunderland Kalkar.

Van Kalkar naar Düsseldorf

Het landschap is voorlopig nog volkomen vlak en dijken en uiterwaarden geven het gebied een Hollandse indruk. De oude Romeinse garnizoensplaats Xanten is een bezoekje waard vanwege het gezellige marktplein en de sfeervolle kloosterhof van de domkerk, de eerste van vele, na WO II vaak herbouwde domkerken die we op deze tocht zullen tegenkomen. Iets buiten het stadje is een groot archeologisch park met diverse gereconstrueerde Romeinse gebouwen, zoals een amfitheater en een tempel. Vooral het bijbehorende Romeinse museum is interessant, maar een bezoek vergt wel een paar uur.

Als we Duisburg en Krefeld naderen, de eerste grote Duitse steden langs de Rijn, verstedelijkt het landschap en al snel passeren we grote hoogovencomplexen (Thyssen, Krupp) langs de drukbevaren Rijn, waarover een groot deel van de grondstoffen en producten wordt getransporteerd. De fietsroute loopt nu weliswaar door dichtbevolkt gebied, maar toch ontbreken groene gebieden zeker niet. Ook de akkerbouw is hier belangrijk, gezien de uitgestrekte graan- en maïsvelden.

Van Düsseldorf naar Keulen

We arriveren in Düsseldorf, de hoofdstad van de deelstaat Nordrhein-Westfalen. Op de Rijnboulevard is het gezellig druk op de vele terrassen, met uitzicht op de Rijnbruggen en de TV-toren, die we even later passeren op weg naar de Medienhafen, het oude havengebied dat geheel gerenoveerd is en waar je fraaie staaltjes van moderne architectuur kunt bewonderen. Nu zijn hier trendy restaurants en cafés gevestigd.

Op deze zondag is het langs de Rijn bijzonder druk met groepen fietsers, die hier een wandeltempo plegen aan te houden. Als we hen passeren, leidt dat soms tot forse schrikreacties en verontwaardigde gezichten. Oké, dan eerst maar luid bellen en zo ruim mogelijk passeren, wat op de smalle fietspaden niet altijd meevalt. Dicht langs de Rijn fietsend bereiken we Keulen, waarvan de Dom al van verre zichtbaar is.

Van Keulen naar Koblenz

In Keulen fietsen we over de promenadeweg langs de rivier, die we even verlaten voor een uitstapje naar het Domplein. Het is er een drukte van belang met Keulenaren, toeristen en straatartiesten. Het enorme domschip dateert weliswaar uit de middeleeuwen – met de bouw werd in 1248 begonnen – maar pas in de 19e eeuw werden de karakteristieke torens volgens het oude bouwplan erop geplaatst. We passeren talloze cafés, Biergärten en andere horeca en profiteren ervan om een echte Duitse snack te verorberen: Reibekuchen mit Apfelmus. Dat geeft voldoende kracht om het laatste deel van de etappe naar de camping in Mehlem te overbruggen.

In de voormalige BRD-hoofdstad Bonn bewonderen we nog even het prachtige stadhuis uit 1737. Uit de roze barokgevel blijkt dat we nu in een meer Midden-Europese cultuur komen, en ook het landschap verandert drastisch: de snelstromende Rijn wordt nu geflankeerd door de hellingen en toppen van het Zevengebergte, die tot ruim 400 m hoogte reiken. Op de beroemde uitzichtsberg de Drachenfels, die ooit als steengroeve voor de Dom van Keulen diende, zien we de eerste wijngaarden, de noordelijkste langs de Rijn.

De romantiek is compleet met Schloss Drachenburg, een romantisch 19e-eeuws neogotisch kasteel halverwege de Drachenfels en op de top de ruïne van slot Drachenfels, een middeleeuws kasteel dat sinds mensenheugenis een geliefd doel voor uitstapjes is. Na een dagetappe van 120 km stoppen we bij de camping van Mehlem, die uitzicht op de Drachenfels en Königswinter aan de overzijde van de rivier biedt.
De fietsroute blijft dicht langs de linkeroever van de Rijn lopen en passeert pittoreske dorpen als Remagen en Bad Breisig. Het Rijndal is hier breder; het gebied staat vanwege de vruchtbaarheid en het gunstige klimaat bekend als Goldene Meile.

Het fietspad is af en toe wat hobbelig, maar zonder veel moeite bereiken we 's middags de bezienswaardige stad Koblenz. Bij de samenvloeiing van Moezel in de Rijn, das Deutsche Eck, stond tot aan het eind van de Tweede Wereldoorlog een bronzen ruiterstandbeeld van keizer Wilhelm I. Onder de nodige protesten is het enorme keizerlijke monument op privé-initiatief in 1993 weer teruggeplaatst. Het uitzicht over de Rijn is op deze historische en drukbezochte plek in elk geval prachtig.

Van Koblenz naar Worms

Na Koblenz maakt de Rijn enkele forse kronkels om zich een weg te kunnen banen door het gebergte. Stroomopwaarts varende schepen komen slechts moeizaam vooruit in de vele stroomversnellingen. Wijngaarden op steile hellingen langs de Rijnoever bepalen het landschap, afgewisseld door pittoreske dorpen met vakwerkhuizen. In het nauwe dal bij St. Goar, vlak bij de Loreley-rots, slaan we ons kamp op. Het is er een beetje lawaaiig door de spoorlijnen op beide oevers; het geluid van de goederentreinen weerklinkt ook midden in de nacht tussen de steile oevers.

Bij de beroemde Loreley, een 193 m hoge, vooruitstekende rots, maakt de Rijn een scherpe bocht en is de rivier nog maar 113 m breed. Ondiepten en stroomversnellingen zijn vele schepen hier fataal geworden. Inmiddels is de vaargeul veilig sinds de gevaarlijkste rotsen in de jaren '30 opgeblazen zijn, maar nog altijd wordt de scheepvaart vanwege de nauwe doorgang met lichtseinen geregeld.

Ook na de Loreley blijft het Rijndal bijzonder smal. In de rivierbedding liggen langgerekte, met wilgen begroeide eilanden, steile hellingen, vaak met wijnstokken beplant, rijzen tot 300 m boven de rivier op en we passeren de ene na de andere burcht. Plaatsjes als Oberwesel en vooral Bacharach beantwoorden volledig aan het klassieke beeld van de romantische Rijn: gezellige pleintjes met vakwerkhuizen, kerken en kapellen en heel veel cafés, restaurants en Biergärten waar je 's middags voor weinig geld een voedzame maaltijd kunt krijgen.

Vlak voor Bingen, waar de heuvels opeens wijken, rijden we langs het Binger Loch, een doorbraak in het riviergesteente die in de 13e eeuw geforceerd werd, zodat schepen hier voortaan konden passeren en lading niet meer tussen Rüdesheim en Lorch over land vervoerd hoefde te worden.
Tot Mainz rijden we door een vrijwel vlak landschap met boomgaarden en graanakkers; de rivier is achter de brede, beboste uiterwaarden maar zelden zichtbaar. In Mainz, dat een fraai gerestaureerde binnenstad bezit, bereiken we weer een belangrijke samenvloeiing, ditmaal van de Main, die vanuit het oosten de Rijn in stroomt. Daar ligt ook de camping van Mainz, vanuit de stad gezien aan de overzijde van de Rijn, vanwaar je een mooi uitzicht op het scheepvaartverkeer en de stad hebt.
We vervolgen onze route via smalle weggetjes door de wijngaarden, waar de druivenstokken vol hangen met bijna rijpe trossen. We zijn nu in Rheinhessen, het grootste wijnbouwgebied van Duitsland met bekende wijndorpen als Nierstein en Oppenheim. Hier vind je de oudste gedocumenteerde wijngaarden van Duitsland, met vooral Riesling (wit) en Spätburgunder (rood) als druivensoorten.

Vlak voor Worms nemen we in Osthofen nog een kijkje bij het voormalige concentratiekamp Osthofen, waar tussen 1933 en 1934 tegenstanders van de nazi's werden opgesloten. Dit was het eerste concentratiekamp in Hessen, gevestigd in een leegstaande papierfabriek. Even later zijn we in de historische stad Worms, bekend van het concordaat van Worms (1122), waarmee de investituurstrijd tussen paus en keizer beëindigd werd, en de stad waar Luther in 1521 als ketter in de ban werd gedaan. Helaas is de beroemde romaanse dom vandaag gesloten wegens festiviteiten, tot verdriet van vele Duitsers, die mokkend bij het portaal blijven staan. Dan maar een ijsje genomen bij Vannini op het plein tegenover de dom, met een waanzinnige keuze aan heerlijk Italiaans ijs. Zeker niet duur en beslist de moeite waard!

Van Worms naar Offenburg

De stad Ludwigshafen is niet de fraaiste om per fiets te passeren. Het enorme industriecomplex van BASF beheerst de Rijnoever geheel. Een aantrekkelijker alternatief is wellicht Bij Worms de Rijn over te steken en dan langs de rechteroever naar Mannheim te fietsen, een stad met een uitzonderlijk, rechthoekig stratenpatroon uit circa 1700. Wij vervolgen de route langs uitgestrekte uiterwaarden richting Speyer. Op de kaart is hier een groot aantal campings ingetekend, maar deze blijken zonder uitzondering alleen voor vaste (sta)caravans ingericht te zijn. Op een ervan kunnen we desondanks een nachtje kamperen. De volgende ochtend bereiken we de fraaie binnenstad van Speyer, waar een van de grootste Romaanse domkerken van Duitsland staat. De huizen zijn met kleurige geraniums opgesierd en tal van potpalmen geven de binnenstad een mediterrane aanblik. De Rijn is na Speyer grotendeels rechtgetrokken en het fietspad loopt hier vrijwel kaarsrecht over de dijk. Het vestingstadje Germersheim met zijn zware verdedigingwerken zorgt voor wat afwisseling.

Van Offenburg naar Basel

We rijden nu door het warmste gedeelte van Duitsland, het wijngebied van de Kaiserstuhl, waar de heuvels tot aan de Rijn reiken. In de verte zien we de uitlopers van het Zwarte Woud en de Vogezen. De tabaksteelt is hier nog van belang; de grote bladeren worden opgehangen in wagens om te drogen.
Het is verleidelijk hier wat verder van de Rijn af te dwalen en aan de Franse kant door de Elzas te fietsen, waar schilderachtige dorpjes als Riquewihr en Barr tussen de wijnvelden liggen. Tussen Obernai en Colmar loopt een fraaie fietsroute over de hellingen, die vanwege de korte maar soms pittige stijgingen een wat sportiever karakter heeft dan de route vlak langs de Rijn.

Het laatste deel van de Rijn voor Basel heeft een geheel eigen gezicht. Al het scheepvaartverkeer gaat door het kanaal dat aan de Franse kant gegraven is en hier toont de rivier nog zijn oorspronkelijke gezicht. Ondiepten en stroomversnellingen wisselen elkaar af en langs de oevers krijgt de natuur de vrije hand. Vlak voor de grensovergang met Zwitserland regelen enorme stuwen de watertoevoer. We bereiken de binnenstad van Basel, waar een promenade mooi uitzicht biedt op de rivier en statige herenhuizen.